Wydziedziczenie – sposób na całkowite odsunięcie od spadku
Właściwie przeprowadzony proces wydziedziczenia jest niewątpliwie najbardziej skutecznym sposobem na całkowite odsunięcie spadkobiercy ustawowego od dziedziczenia spadku.
Z uwagi na tak daleko idące skutki, aby wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego konieczne jest spełnienie ściśle określonych przesłanek. Ich brak umożliwia podważenie wydziedziczenia i zniweczenie zaplanowanego przez spadkodawcę skutku.
Wydziedziczenie w testamencie
Chcąc wydziedziczyć swojego spadkobiercę ustawowego, spadkodawca musi dokonać tego w testamencie. Wydziedziczonymi mogą być zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy na zasadach dziedziczenia ustawowego dziedziczyliby spadek.
Podlegają oni wydziedziczeniu jeśli:
- wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przyczyna wydziedziczenia powinna być wyraźnie wskazana w treści testamentu. W orzecznictwie nie ma pełnej zgody, co do tego jak dokładnie należy precyzować przyczynę wydziedziczenia w ramach konkretnego przypadku. Przykładowo, orzekające w sprawach sądy nie raz uznawały, iż samo wskazanie w testamencie, że wydziedziczony „nie utrzymuje żadnych więzi rodzinnych” było niewystarczające aby dokonało się skutecznie wydziedziczenie w testamencie. Dlatego w miarę możliwości lepiej jest używać bardziej precyzyjnych określeń. Jednocześnie jednak wskazane w testamencie okoliczności muszą dać się potwierdzić w ramach sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, jak i sprawy o dział spadku w sądzie, w ramach których wydziedziczenie może być podważane.
Wydziedziczenie u notariusza
Aby dokonać wydziedziczenia nie potrzebujemy koniecznie udawać się do notariusza. Należy bowiem pamiętać, że testament można sporządzić na kilka sposób, a forma notarialna jest tylko jedną z dostępnych możliwości. W szczególności spadkodawca może bowiem sporządzić testament samodzielnie w całości spisując go pismem ręcznym lub też przy spełnieniu dodatkowych wymogów, sporządzić testament ustny.
Nie mniej jednak, z uwagi na wskazane wyżej wymogi, jakie należy spełnić, aby skutecznie dokonać wydziedziczenia, skorzystanie z pomocy notariusza może okazać się dobrym pomysłem. Takie rozwiązanie zmniejsza niebezpieczeństwo popełnienia błędów, które finalnie mogłyby zaprzepaścić wydziedziczenie.
Wydziedziczenie a zachowek
Prawidłowo przeprowadzone wydziedziczenie pozwala na całkowite odsunięcie spadkobiercy od spadku. Dzieje się tak dlatego, że wydziedziczenie pozbawia prawa do zachowku. Wydziedziczony nie posiada zatem prawa do spadku ani żadnego innego roszczenia czy odszkodowania, na jakie mógłby liczyć, gdyby miał prawo do zachowku. Zachowek wynosi bowiem połowę (a w pewnych przypadkach nawet 2/3) wartości majątku spadkowego, jaki przypadłby spadkobiercy w dziedziczeniu ustawowym. Warto też pamiętać o tym, że osobie, która nie została wydziedziczona należy się także zachowek od darowizny.
Wydziedziczenie dziecka
Najczęściej spotykanym w praktyce przypadkiem jest wydziedziczenie dziecka. Przyczyną takiego stanu są zazwyczaj wieloletnie konflikty i brak utrzymywania więzi pomiędzy rodzicem a dzieckiem. I choć takie przypadki nie należą do odosobnionych, to wydziedziczenie syna czy też wydziedziczenie córki jest każdorazowo procesem, który należy dokładnie przeanalizować i starannie przygotować. Ustawodawca chroni bowiem interes zstępnych i niejednokrotnie próby wydziedziczenia w testamencie zostają następnie skutecznie podważone w sądzie.
Wydziedziczenia syna i jego dzieci
Samo wydziedziczenie dziecka często nie załatwia jeszcze całej sprawy. Należy bowiem pamiętać, że wydziedziczenie dotyczy tylko konkretnej osoby. W praktyce zatem często w miejsce wydziedziczonego syna czy wydziedziczonej córki wchodzą ich zstępni. Jeśli wnuki spadkodawcy są przy tym nieletnie, wysokość przypadającego na nich zachowku wynosi nie połowę (jak w przypadku wydziedziczonego rodzica) ale 2/3 udziału, który przypadłby ich rodzicowi gdyby ten dziedziczył spadek zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Paradoksalnie zatem w wyniku dokonanego wydziedziczenia linia wydziedziczonego dziecka zyskuje więcej aniżeli w sytuacji gdyby syn lub córka nie zostali wydziedziczeni w testamencie.
Dlatego chcąc pozbawić spadku nie tylko swoje dziecko ale również jego zstępnych, konieczne jest wydziedziczenie syna lub córki, a także ich dzieci. Przyczyna wydziedziczenia każdej z tych osób powinna być przy tym wyraźnie wskazana w testamencie. Do tego pamiętać należy, że „winy” wydziedziczonego rodzica nie zawsze przechodzą na jego dzieci, zwłaszcza gdy dzieci te pozostają nieletnie.
Wydziedziczenie a późniejsze przebaczenie
Podstawą wydziedziczenia jest szeroko pojmowany konflikt pomiędzy spadkodawcą a wydziedziczonym spadkobiercą. Dlatego też przepisy kodeksu cywilnego wprost ustanawiają zasadę, zgodnie z którą spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Takie przebaczenie może być zamanifestowane w każdej formie, także dorozumianej, a więc np. poprzez zachowanie spadkodawcy, z którego wynika, że przebaczył on wcześniej wydziedziczonej osobie. Nie musi to być zatem wyraźne oświadczenie spadkodawcy lub zmiana testamentu. To zaś w praktyce otwiera wiele możliwości późniejszego kwestionowania wydziedziczenia w ramach toczącego się postępowania sądowego.