Zachowek od darowizny
Wcześniejszy wpis dotyczący instytucji zachowku spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem. Pośród wielu miłych słów często jednak pojawiały się też pytania dotyczące szczegółów zaliczania darowizn w sprawach o zachowek oraz wzajemnej relacji pomiędzy darowizna a zachowek. Jako że jest to tematyka dość skomplikowana, postanowiłem poświęcić jej osobny wpis.
Prawo do zachowku
Przede wszystkim należy przypomnieć, że co do zasady, o zachowek ubiegać mogą się najbliższe osoby spadkodawcy, tzn. jego zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Roszczenie to aktywuje się, jeżeli osoby te nie zostały powołane do spadku w testamencie, jednak dziedziczyłyby spadek w dziedziczeniu ustawowym, a zatem w sytuacji, gdyby spadkodawca nie zostawił po sobie testamentu.
Jeżeli interesuje Cię ten temat zajrzyj także do wcześniejszego wpisu dotyczącego dziedziczenia ustawowego.
Kiedy zachowek należy się od darowizny
Dzięki instytucji zachowku, pominięcie osoby najbliższej w testamencie nie jest zatem w pełni skuteczne. Osoba pominięta może bowiem domagać się od spadkobierców przynajmniej połowy tego co otrzymałaby, gdyby nie została pominięta w testamencie. W tej sytuacji, chcąc odsunąć najbliższą osobę od spadkobrania, spadkodawca często jeszcze za życia decyduje się na przekazanie wartościowych przedmiotów w drodze darowizny. Przeniesienie własności tych rzeczy sprawia, że pozostawiony przez spadkodawcę spadek okazuje się praktycznie pusty. Jednak i w tej sytuacji, ustawodawca chroni interesy najbliższych.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, przy obliczaniu zachowku dolicza się bowiem darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Przepis ten znajduje zastosowanie zarówno w przypadku, kiedy spadkodawca pozostawił po sobie testament, jak również wtedy gdy spadkobranie następuje na podstawie dziedziczenia ustawowego.
Dlatego jeśli uprawniony do zachowku nie może otrzymać zachowku od spadkobierców, roszczenie o zachowek może on skierować wobec osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.
Jeżeli jednak obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, to ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku, tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Obdarowany może też zwolnić się od odpowiedzialności z tytułu zachowku, poprzez wydanie uprawnionym przedmiotu darowizny.
Jeśli spadkodawca dokonał więcej niż jednej darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami, to w pierwszej kolejności odpowiada osoba, która została obdarowana później. Osoby, które otrzymały darowizny wcześniej, ponoszą odpowiedzialność z tytułu zachowku dopiero w dalszej kolejności.
Ile wynosi zachowek od darowizny mieszkania
Warto zobrazować to na często spotykanym w praktyce przykładzie. W rozważanej sytuacji nieżonaty spadkodawca posiadał dwójkę dorosłych dzieci: syna i córkę. Spadkodawca nie zostawił po sobie testamentu, jednak przed śmiercią darował córce nieruchomość o wartości 400.000 zł. Był to jedyny wartościowy składnik majątkowy, jakim spadkodawca dysponował za życia. Dlatego po jego śmierci spadek okazał się de facto pusty. W takiej sytuacji syn spadkodawcy może domagać się od swojej siostry zachowku, w kwocie 100.000 zł. Gdyby bowiem mieszkanie wchodziło w skład spadku, to wówczas syn spadkodawcy wzbogaciłby się o połowę jego wartości (200.000 zł). Z uwagi jednak na to, że w rozważanej sytuacji, wysokość przysługującego uprawnionemu zachowku wynosi połowę tego co otrzymałby w toku normalnego dziedziczenia, to wartość tę musimy jeszcze podzielić na pół. Stąd kwota 100.000 zł, jakiej syn spadkodawcy może domagać się od swojej siostry z tytułu zachowku od darowizny.
Kiedy nie należy się zachowek od darowizny
Powyższy przykład stanowi oczywiście pewne uproszczenie. Zazwyczaj życie jest bowiem znacznie bogatsze, a do tego również przepisy prawa przewidują kilka wyjątków, które należy brać pod uwagę obliczając wysokość zachowku od darowizny.
Przede wszystkim należy zbadać czy uprawniony do zachowku sam nie otrzymał wcześniej od spadkodawcy darowizny bądź zapisu windykacyjnego. Wartość takiej darowizny zaliczana jest bowiem na poczet przysługującego mu zachowku. Nie chodzi jednak o każdą darowiznę. Do zachowku nie dolicza się bowiem drobnych darowizn, zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach, czyli np. okolicznościowych prezentów i upominków, jeśli swoją wartością nie przekraczają one ogólnie przyjętych norm. Podobnie jest także w przypadku kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, jakie spadkodawca ponosił na swojego zstępnego. Kosztów tych nie zalicza się na poczet zachowku, o ile nie przekraczały one przeciętnej miary przyjętej w danym środowisku.
Ponadto, jeśli tak, jak w omawianej sytuacji, uprawnionym do zachowku jest zstępny (potomek) spadkodawcy, to nie może on domagać się zachowku od darowizny, jeśli miała ona miejsce w czasie, kiedy spadkodawca nie miał jeszcze dzieci. Uprawniony może jednak domagać się zachowku od darowizny dokonanej na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego.
Podobnie, przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi, nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, na należny mu zachowek nie zalicza się poniesionych przez spadkodawcę kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego tego zstępnego, chyba że koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Zachowek: ile lat po darowiźnie
Zachowku od darowizny można domagać się tylko w przypadku darowizn dokonanych nie więcej niż dziesięć lat od otwarcia spadku. Ograniczenie to dotyczy jednak tylko darowizn dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
W przypadku natomiast spadkobierców, a zatem w pierwszej kolejności małżonka oraz zstępnych spadkodawcy, nie ma znaczenia, kiedy darowizna została dokonana. Do spadku doliczane będą zatem nawet darowizny dokonane na 20 lat przed otwarciem spadku, a nawet więcej.
Pozew o zachowek od darowizny należy jednak złożyć w terminie 5 lat od dnia otwarcia spadku (dnia śmierci spadkodawcy). Po tym terminie roszczenie o zachowek od darowizny ulega przedawnieniu.
Jak obliczyć zachowek od darowizny przykład
Bardzo istotny jest też sposób obliczania darowizny. Zgodnie z mającymi tu zastosowanie przepisami kodeksu cywilnego, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Jeżeli zatem spadkodawca 15 lat przed śmiercią podarował córce nowe mieszkanie w stanie deweloperskim, które wówczas było warte 300.000 zł, zaś w chwili prowadzenia sprawy o zachowek, takie mieszkanie warte jest już 800.000 zł, to taka właśnie wartość zostanie doliczona do spadku i od niej liczony będzie zachowek. Jednocześnie, wartość wyposażenia i urządzenia mieszkania oraz innych nakładów, które obdarowana wykonała we własnym zakresie, nie będzie podlegała uwzględnieniu. Liczy się bowiem stan z chwili dokonania darowizny – a zatem w tym przypadku stan deweloperski.
Zastanawiasz się czy przysługuje Ci zachowek od darowizny?
Zostałeś pozwany o taki zachowek?
Zapraszamy do kontaktu!
Chętnie zapoznamy się z Twoją sprawą!