Problematyka przyjęcia lub odrzucenia spadku często budzi wiele wątpliwości wśród potencjalnych spadkobierców. Nie dla wszystkich jasne jest też na czym polega przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza i jakie wywołuje ono skutki. Dlatego tematyce tej postanowiłem poświęcić osobny wpis. Konsekwencje złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, a nawet sama bierność w tym zakresie powodować mogą bowiem niezmiernie istotne i daleko idące konsekwencje.
Kiedy następuje przyjęcie spadku?
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Tytuł powołania do spadku wynika z zasad dziedziczenia ustawowego lub z testamentu. Jeżeli zatem córka dowie się o śmierci swojego ojca, który nie pozostawił po sobie testamentu, to w tym momencie rozpoczyna się dla niej 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu. W przypadku osób powołanych do spadku w pierwszej kolejności, termin ten, co do zasady, rozpoczyna się w dniu śmierci spadkobiercy i to na spadkobiercy spoczywa ciężar udowodnienia, że o tytule swojego powołania dowiedział się później.
Odrzucenie spadku przez spadkobierców z bliższych kręgów dziedziczenia ustawowego, powoduje powołanie spadkobierców z dalszych kręgów. Dla tych osób 6-miesieczny termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu, rozpoczyna się w dniu, w którym osoby te dowiedziały się o odrzuceniu spadku przez ich poprzedników. Oświadczenie o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu dla swej skuteczności złożone być musi przed notariuszem lub przed sądem.
Niezłożenie przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6- miesięcznym jest jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Z powyższych względów zazwyczaj nie opłaca się przyjmować spadek gdy są w nim same długi lub wartość spadku jest w niewielkim stopniu na plusie. Przyjęcie spadku zawsze oznacza bowiem konieczność konfrontacji z wierzycielami spadkowymi. Choć dobrodziejstwo inwentarza ostatecznie pozwala spadkobiercy na ustanowienie granicy tej odpowiedzialności, to jednak wiąże się ono z określonymi działaniami, jakie musi podjąć spadkobierca aby w ostatecznym rozrachunku wyjść na zero. Z tych względów spadkobiercy zazwyczaj odrzucają spadek, gdy są same długi i w ten sposób skutecznie unikają odpowiedzialności za długi spadkowe.
Przyjęcie spadku po upływie 6 miesięcy
Po upływie 6 miesięcy od dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania do spadku, składanie oświadczenia o przyjęciu spadku lub oświadczenia o odrzuceniu spadku nie jest już konieczne. Upływ 6-miesięcznego okresu powoduje bowiem skutek przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli wolą spadkobiercy było przyjęcie spadku rozwiązanie to nie stanowi problemu. Sytuacja komplikuje się natomiast wtedy, jeśli spadkobierca w rzeczywistości nie chciał przyjmować spadku, jednak z różnych przyczyn nie złożył on oświadczenia o odrzuceniu spadku. Na szczęście i w takiej sprawie możliwe jest uchylenie się od skutków przyjęcia spadku i późniejsze złożenie oświadczenia, w którym spadkobierca dokonuje odrzucenia spadku. Nie jest to jednak proste i zazwyczaj wymaga zaangażowania prawnika doświadczonego w tego typu sprawach.
Nabycie spadku w sądzie
Oświadczenie o przyjęciu spadku lub oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone zarówno przed notariuszem, jak i w sądzie. W przypadku drogi sądowej, dla zachowania 6-miesięcznego terminu na złożenie oświadczenia, wystarczające jest aby spadkobierca przed jego upływem złożył do sądu wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Samo złożenie oświadczenia może wtedy nastąpić na posiedzeniu sądu, nawet po upływie 6-miesięcznego terminu od dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania do spadku i mimo to jest skuteczne.
Przyjęcie spadku wprost
W odróżnieniu od przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, przyjęcie spadku wprost nie daje spadkobiercy żadnej ochrony przed długami spadkowymi. Innymi słowy, przyjmując spadek wprost spadkobierca może odpowiadać za długi spadkowe w wysokości znacznie przewyższającej wartość spadku. W obecnym stanie prawnym przyjęcie spadku wprost nie odgrywa zbyt wielkiej roli, ponieważ z oczywistych względów mało kto decyduje się na przyjęcie spadku z nieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe. Do 2015 r. sytuacja wyglądała jednak zgoła odmiennie. Do tego czasu zgodnie z obowiązującymi wtedy przepisami, niezłożenie przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu w 6-miesięczym terminie, powodowało przyjęcie spadku wprost. Była to zatem sytuacja dużo bardziej niebezpieczna dla spadkobierców niż obecnie i z tego względu ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie zabezpieczenia w postaci dobrodziejstwa inwentarza dla spadkobiercy, który nie złożył w terminie żadnego oświadczenia.
Przyjęcie spadku i co dalej
Przyjęcie spadku powoduje wejście spadkobiercy w ogół praw i obowiązków spadkodawcy. Dla skutecznego rozporządzania spadkiem zazwyczaj konieczne jest jednak jeszcze stwierdzenie nabycia spadku lub też wydanie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Powyższe konieczne jest także do pociągnięcia spadkobiercy do odpowiedzialności za długi spadkowe. Dlatego też nierzadko wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składany jest przez wierzycieli zamierzających dochodzić zapłaty długów spadkowych od spadkobiercy.