Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego do niedawna stanowiło formalistyczny koszmar z jakim musieli mierzyć się rodzice dziecka, którzy sami wcześniej odrzucili spadek. Wszystko dlatego, że zgodnie z zasadami wyznaczanymi przez dziedziczenie ustawowe, w miejsce osoby odrzucającej spadek, co do zasady, wchodzą jej dzieci (zasada ta nie dotyczy obecnie dzieci oraz dalszych zstępnych kuzynostwa spadkodawcy). Często zdarza się przy tym, że dzieci te nie są jeszcze pełnoletnie i oświadczenie o odrzuceniu spadku muszą za nie złożyć rodzice. Do niedawna do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego wymagana była jednak zgoda sądu rodzinnego, a wiele kwestii z tym związanych nie było uregulowane i tym samym budziło wiele wątpliwości. Szczęśliwie obecna regulacja czytelnie porządkuje to zagadnienie i tym samym usuwa wiele wątpliwości, które wcześniej niejednemu rodzicowi, martwiącemu się, że dziecko będzie odpowiadało za długi spadkowe spędzały sen z powiek.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Odrzucenie spadku przez osobę pełnoletnią, posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych zazwyczaj nie stanowi problemu, zwłaszcza gdy zdecydujemy się na odrzucenie spadku u notariusza i mieścimy się ustawowym terminie. Wystarczy tu aby powołana do spadku pełnoletnia osoba złożyła oświadczenie woli jasno wskazujące, iż jej wolą jest odrzucenie spadku. W takim przypadku odrzucenia spadku można dokonać podczas jednej wizyty u notariusza. Tak prosto nie jest już jednak w sytuacji, gdy oświadczenie o odrzuceniu spadku dotyczy osoby małoletniego.
Osoby małoletnie nie posiadają bowiem pełnej zdolności do czynności prawnych i w ich imieniu, jako przedstawiciele ustawowi, działają rodzice, pod których władzą rodzicielską pozostaje dziecko. Przy czynnościach przekraczających zakres zwykłego zarządu, rodzice muszą przy tym wcześniej uzyskać zgodę sądu.
Szczęściem ustawodawca przewidział tu wyjątek. Jeżeli bowiem działający za dziecko rodzic sam wcześniej odrzucił ten spadek i jeżeli spadek ten odrzucają także inni zstępni rodziców tego dziecka (a zatem rodzeństwo tego dziecka), to w takim przypadku składając oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu swojego małoletniego dziecka, które weszło w jego miejsce, rodzic ten nie musi uzyskiwać wcześniejszego zezwolenia sądu. Dodatkowym warunkiem jest tu także aby oboje rodzice posiadający władzę rodzicielską działali wspólnie lub by drugi rodzic wyraził swoją zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.
Składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku, rodzic oświadcza o:
- przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
- wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie,
- uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
- odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka.
Oświadczenie to składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Wniosek o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Powyższe zdecydowanie ułatwia skuteczne odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Niestety jednak w niektórych przypadkach wciąż konieczne jest uzyskanie zgody sądu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego. Zgoda taka będzie konieczna m.in. wtedy gdy:
- pomiędzy rodzicami posiadającymi pełną władzę rodzicielską brak będzie zgody co do treści składanego oświadczenia w imieniu dziecka;
- oświadczenie dotyczyć będzie spadku, którego rodzic wcześniej nie odrzucił (np. gdy jest to spadek po jednym z rodziców dziecka);
- któryś z pozostałych zstępnych rodzica tego dziecka przyjął spadek;
W takich sytuacjach konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Jeżeli zaś toczy się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku, to wówczas sądem właściwym do wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego jest sąd spadku, czyli sąd który rozpoznaje sprawę o stwierdzenie nabycia spadku. Rozwiązanie to jest niewątpliwie dużo bardziej efektywne aniżeli rozwiązanie na gruncie poprzedniego stanu prawnego, gdzie każdorazowo konieczne było uruchamianie procedury uzyskania zgody przed sądem opiekuńczym.
Wydając zgodę na odrzucenie spadku w imieniu dziecka sąd bada przede wszystkim czy odrzucenie spadku jest w konkretnej sytuacji zgodne z jego dobrem i interesem majątkowym. Dlatego przygotowując się do złożenia takiego wniosku, należy wykazać w nim, że przyjęcie spadku przez małoletniego sprzeciwia się jego dobru, a zwłaszcza interesom majątkowym. W tym celu należy powołać odpowiednie dowody, a w szczególności zalecane jest przedłożenie dokumentów wskazujących na majątek spadkowy i jego wartość, a także dokumentów potwierdzających długi spadkowe. Brak przedstawienia odpowiednich dowodów na poparcie powyższych twierdzeń skutkować będzie tym, że sąd oddali wniosek, co w konsekwencji doprowadzi do automatycznego przyjęcia spadku przez małoletniego wraz z upływem terminu na odrzucenie spadku.
Odrzucenie spadku - o co pyta sąd?
Wydanie postanowienia w przedmiocie wyrażenia przez sąd zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego poprzedzane jest posiedzeniem sądu, na którym sąd przesłuchuje składających wniosek rodziców. Sąd pyta przede wszystkim o to co wchodzi w skład spadku, o to czy zmarły posiadał długi, a także o to czy pozostali członkowie rodziny przyjęli czy odrzucili spadek i jaki był tego powód. Prawidłowe udzielenie odpowiedzi na wskazane pytania ma na celu pomoc w ustaleniu czy odrzucenie spadku przez małoletniego zgodne jest z jego dobrem i interesem majątkowym. Dlatego ważne jest by udzielane odpowiedzi były możliwie dokładne i precyzyjne.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego w sądzie
Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego można zatem złożyć zarówno przed notariuszem, jak w i postępowaniu sądowym. W przypadku złożenia oświadczenia przed sądem bardzo ważne jest aby prawidłowo sformułować wniosek oraz pisma w sprawie. Na uwadze mieć bowiem należy, że z uwagi na często spotykaną przewlekłość postępowania, oświadczenie może być odbierane już po upływie 6-miesiecznego terminu. Dlatego ważne jest aby przed upływem tego terminu złożony został w sądzie właściwie sformułowany wniosek o przyjęcie tego oświadczenia. Do zachowania 6-miesięcznego terminu na złożenie oświadczenia wystarczające jest złożenie wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Taki skutek wywołuje jednak wyłącznie prawidłowo sformułowany wniosek.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego u notariusza
O ile nie mamy do czynienia z toczącym się postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku, często wybieranym rozwiązaniem okaże się zapewne złożenie oświadczenia u notariusza. Najprościej będzie oczywiście w sytuacji gdy zgoda sądu opiekuńczego w ogóle nie będzie potrzebna. A zatem wtedy gdy wcześniej spadek odrzucił rodzic dziecka a pozostali zstępni tego rodzica również ten spadek odrzucają. Nawet jednak w przypadku konieczności uzyskania wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego, wiele osób zapewne zdecyduje się na umówienie wizyty u notariusza, z uwagi na szybkość i elastyczność tego rozwiązania.
Termin na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jeżeli rodzic sam odrzuca spadek, to termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu jego dzieci rusza z dniem kiedy rodzic odrzucił spadek. W tym okresie musi zostać uzyskana zgoda sądu – jeżeli jest wymagana – oraz złożone musi zostać oświadczenie o odrzuceniu spadku. Termin ten ulega jednak zawieszeniu na czas trwania postępowania w przedmiocie wyrażenia zgody przez sąd.
Opłata sądowa za wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Za odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku pobierana jest opłata w wysokości 100 zł.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego mieszkającego za granicą
W mojej praktyce stosunkowo często trafia mi się prowadzenie spraw o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego mieszkającego za granicą. I tutaj pojawia się problem: jaki sąd ma wydać zgodę na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, jeśli w danym przypadku taka zgoda jest wymagana. Zgodnie z przepisami polskiego prawa właściwy jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania dziecka. W tej sytuacji rozważamy natomiast odrzucenie spadku przez małoletniego mieszkającego za granicą. W takiej sytuacji przede wszystkim warto skonsultować się z prawnikiem i zapytać jak z prawnego punktu widzenia wygląda ustalenie stałego miejsca zamieszkania dziecka. Tu od razu podpowiem, że nie każdy dłuższy pobyt dziecka za granicą oznacza, że dziecko nie ma stałego miejsca zamieszkania w Polsce. Jeśli jednak tak się stanie, właściwy do wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w takim przypadku będzie sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.