Dział spadku: na czym polega i kiedy należy go przeprowadzić
Przyjęcie spadku i stwierdzenie nabycia spadku nie pozwala jeszcze spadkobiercy na swobodne rozporządzanie majątkiem spadkowym, jeżeli do spadku powołane zostały także inne osoby (zajrzyj do kolejnego wpisu aby zobaczyć kto jest spadkobiercą w dziedziczeniu ustawowym). Z chwilą nabycia spadku wszyscy spadkobiercy stają się bowiem współwłaścicielami majątku spadkowego. Z prawnego punktu widzenia każdy przedmiot wchodzący w skład spadku jest zatem objęty tą współwłasnością. Oznacza to, że korzystać z tego przedmiotu ma prawo każdy ze współwłaścicieli, a do jego sprzedaży konieczna jest zgoda pozostałych spadkobierców. Dlatego też wiele osób decyduje się na dział spadku, aby trwale uporządkować sprawy spadkowe.
Dział spadku i zniesienie współwłasności
Dział spadku pozwala zatem na zniesienie współwłasności, którą objęte są rzeczy należące do spadku. W razie zawarcia umowy o dział spadku, zniesienie współwłasności może dotyczyć jedynie niektórych przedmiotów wchodzących w skład spadku – pozostałe przedmioty w dalszym ciągu pozostają we współwłasności spadkobierców. W przypadku natomiast sądowego działu spadku, co do zasady dzielony zostaje cały spadek. Jedynie z ważnych powodów sądowy dział spadku może być ograniczony do części spadku.
Możliwe sposoby podziału spadku
Co do zasady możliwe są następujące sposoby podziału spadku:
- podział fizyczny spadku;
- przyznanie całości spadku jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych;
- sprzedaż licytacyjna przedmiotów wchodzących w skład spadku, a następnie podział pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży pomiędzy spadkobierców.
W praktyce najmniej opłacalny okaże się zazwyczaj trzeci ze wskazanych wyżej sposobów podziału spadku. Preferowanym jest natomiast pierwszy z nich, czyli podział fizyczny rzeczy. Może on polegać np. na podzieleniu dużej nieruchomości na dwie części i przyznaniu po jednej z nich każdemu z dwojga spadkobierców. Nie zawsze jest to jednak takie proste. Czasami spadkobierców jest po prostu zbyt wielu lub np. działka budowlana może okazać się za mała aby wydzielić z niej dwie działki o takim samym przeznaczeniu. Innym razem podział fizyczny jest zwyczajnie niemożliwy, np. w przypadku samochodu. Dlatego podział fizyczny możliwy jest tylko wtedy gdy nie jest on sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem dzielonej rzeczy. Ponadto, nie można dokonać podziału rzeczy, jeżeli pociągałby on za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Spłata spadkobierców przy podziale spadku
Z powyższych względów, w praktyce najczęściej stosuje się metodę pierwszą oraz drugą, łącząc je tak by dokonywany podział spadku był możliwie jak najbardziej sprawiedliwy, a jednocześnie ekonomicznie uzasadniony. I tak na przykład jednej z osób przyznany zostaje samochód o wartości 50.000 zł, a drugiej zaś nieruchomość o wartości 350.000 zł z obowiązkiem spłaty 150.000 zł na rzecz spadkobiercy, któremu przyznany został tylko samochód. Jeśli wymagają tego okoliczności, spłaty mogą zostać rozłożone na raty lub też termin ich wymagalności może zostać odsunięty w czasie. Nie jest przy tym możliwe przyznanie rzeczy na własność jednego ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców, jeśli nie wyraża on na to zgody.
Umowa o dział spadku: kiedy warto ją zawrzeć
Najprostszym sposobem przeprowadzenia podziału spadku jest umowa o dział spadku. Co do zasady spadkobiercy mogą bowiem samodzielnie według własnej woli przeprowadzić dział spadku i zdecydować, jakie przedmioty, któremu z nich mają przypaść oraz jakie spłaty i rozliczenia winni są oni sobie nawzajem z tego tytułu. Mogą także dokonać działu spadku bez spłat i dopłat. Umowa jest niewątpliwie najkorzystniejszą formą wyjścia ze współwłasności oraz dokonania podziału spadku. Spadkobiercy jako sami zainteresowani zazwyczaj wiedzą bowiem jak najlepiej podzielić spadek. Koniecznym warunkiem zawarcia umowy o dział spadku jest jednak zgoda wszystkich spadkobierców.
Dział spadku a nieruchomość
Bardzo często dział spadku przeprowadza się w sytuacji, gdy wskutek spadkobrania kilka osób odziedziczyło wspólnie nieruchomość. W takiej sytuacji podział spadku wynika z dość pragmatycznych przyczyn. Spadkobiercy często nie są bowiem chętni aby wspólnie korzystać z nieruchomości. Zazwyczaj jest przy tym tak, że tylko jeden ze spadkobierców na stałe zamieszkuje na nieruchomości. W takiej sytuacji, pozostali spadkobiercy, którzy nie korzystają z nieruchomości, dążą zazwyczaj do przeprowadzenia działu spadku i zniesienia współwłasności nieruchomości. Co do zasady, nieruchomości posiadają bowiem znaczną wartość i dokonanie podziału spadku jest sposobem na faktyczne uzyskanie przez tych spadkobierców korzyści majątkowej wynikającej z przyjęcia spadku. Przeprowadzenie tego procesu często też ułatwia zbycie nieruchomości.
Dział spadku u notariusza
Umowa o dział spadku, co do zasady, może być zawarta w dowolnej formie. Tylko w niektórych przypadkach wymagane jest skorzystanie z usług notariusza. Takim przypadkiem jest wyżej opisana sytuacja gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość. Dział spadku u notariusza w praktyce przeprowadza się jednak także w innych sytuacjach, nie tylko wtedy gdy konieczność zachowania formy notarialnej wynika z przepisów prawa. Skorzystanie z formy notarialnej zapewnia właściwą powagę czynności oraz umożliwia zawarcie klauzuli o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, co znacznie ułatwia dochodzenie spłat, jeśli zostały one ustalone w ramach podziału. Jak w każdym jednak przypadku umowy o dział spadku również dział spadku u notariusza wymaga zgody wszystkich spadkobierców na zaproponowany podział spadku.
Sądowy dział spadku
W przypadku gdy spadkobiercy nie mogą znaleźć porozumienia, konieczne jest natomiast przeprowadzenie sądowego działu spadku. Postępowanie to prowadzone jest w trybie nieprocesowym przez sąd rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w Polsce, a jeżeli takiego miejsca nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
Sąd spadku dokonuje działu spadku według jednego z przedstawionych wyżej schematów podziału. Co przy tym istotne, w sądowym postępowaniu o dział spadku nieruchomość może także być dzielona. W tym przypadku orzeczenie sądu zastępuje formę aktu notarialnego. Nie ma zatem konieczności następczego udawania się do notariusza celem zmiany właściciela nieruchomości.
Zajrzyj do kolejnego wpisu aby dowiedzieć się więcej o tym jak wygląda dział spadku w sądzie.