Choć większość z nas kojarzy pojęcie zachowku, to jednak w praktyce niejednokrotnie trudno jest nam udzielić konkretnej odpowiedzi na pytanie co to jest zachowek. Dlatego w ramach niniejszego wpisu postaram się w zwięzły i przystępny sposób omówić instytucję zachowku, odpowiadając jednocześnie na najczęściej zadawane pytania, z jakimi przychodzi mi się mierzyć w codziennej praktyce.
Co to jest zachowek
Mówiąc najprościej, zachowek to instytucja prawa spadkowego mająca na celu ochronę interesów najbliższych osób spadkodawcy, które choć należą do kręgu spadkobierców ustawowych, to w konkretnym przypadku nie zostały powołane do spadku. Instytucja zachowku pozwala bowiem tym osobom domagać się części środków, które przypadłyby im w dziedziczeniu ustawowym.
Zachowek a testament
W praktyce roszczenie o zachowek pojawia się najczęściej w sytuacji, gdy mamy do czynienia z dziedziczeniem testamentowym. Testament stanowiąc ostatnią wolę spadkodawcy na wypadek śmierci, umożliwia bowiem spadkodawcy odejście od zasad dziedziczenia ustawowego i odmienne rozporządzenie spadkiem. Pominięcie spadkobierców ustawowych w testamencie i zapisanie wszystkiego innej osobie w większości przypadków otwierać będzie zatem możliwość dochodzenia zachowku.
Zachowek po rodzicach
Do najczęściej spotykanych spraw o zachowek należą sprawy o zachowek po rodzicach.
Jednak nie tylko dzieci uprawnione są do zachowku ale także pozostali zstępni spadkodawcy (np. wnuki) a także małżonek i rodzice spadkodawcy. Warunkiem jest jednak aby osoby te były powołane do spadku w dziedziczeniu ustawowym, a zatem w sytuacji gdyby nie było testamentu. Zachowek po rodzicach jest jednak zdecydowanie najczęściej spotykanym przypadkiem roszczenia o zachowek. Dlatego poniżej posłużę się właśnie tym przykładem.
W omawianej sytuacji ojciec posiadający dwoje dzieci: syna i córkę, sporządza testament zapisując wszystko córce i całkowicie pomijając syna. Przy założeniu, że spadkodawca w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeńskim (np. był rozwodnikiem lub wdowcem), uznać należy, że do kręgu jego spadkobierców ustawowych wchodzić będzie tylko dwójka jego dzieci. Gdyby nie było testamentu, dzieci te dziedziczyłyby bowiem cały spadek – każde po połowie. Jednakże z uwagi na treść testamentu, do całości spadku powołana została wyłącznie córka. To ona zgodnie z testamentem jest jedyną spadkobierczynią majątku zmarłego ojca. Dlatego
syn spadkodawcy posiada względem swojej siostry roszczenie o zachowek po rodzicach, a konkretnie w tym przypadku, posiada on roszczenie o zachowek po ojcu.
Podobnie będzie w sytuacji gdy ojciec posiada dwójkę dzieci z poprzedniego małżeństwa, ale jednak pomija je w testamencie i zapisuje wszystko swojej obecnej małżonce. Każde z pominiętych w testamencie dzieci ma w takiej sytuacji roszczenie o zachowek po ojcu. Gdyby bowiem nie było testamentu dzieci spadkodawcy wraz z ich macochą dziedziczyłyby w całości spadek każde po 1/3 jego wartości.
Ile wynosi zachowek
Zachowek co do zasady wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu w dziedziczeniu ustawowym gdyby nie było testamentu. W pewnych sytuacjach zachowek wynosi natomiast aż 2/3 wartości tego udziału. Co jednak istotne zachowek zawsze stanowi roszczenie pieniężne. Dlatego żądając zachowku każdorazowo musimy sformułować roszczenie o zapłatę w wysokości konkretnej sumy pieniężnej. Zasądzenie zachowku przez sąd nie sprawi bowiem, że staniemy się spadkobiercami. W dalszym ciągu nie będziemy powołani do spadku. Dostaniemy jednak z tego tytułu swoistą rekompensatę pieniężną.
Ile procent wynosi zachowek po rodzicach
Co do zasady zachowek po rodzicach, jak w większości przypadków, wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki należałby się uprawnionemu do zachowku gdyby nie było testamentu. Jeżeli jednak uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawniony zstępny jest małoletni to wtedy należny zachowek wynosi 2/3 wartości tego udziału.
Jak obliczyć zachowek
Jako, że formułując roszczenie o zachowek zawsze należy wskazać konkretną kwotę, warto w tym miejscu poświęcić kilka słów temu jak obliczyć zachowek. Jak wynika z wcześniejszych uwag, zachowek to ułamek udziału spadkowego, jaki przypadałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Podstawą obliczenia wysokości zachowku jest zatem wartość majątku spadkowego stanowiąca różnicę pomiędzy wartością wszystkich praw wchodzących w skład spadku oraz obciążających ten spadek długów (tzw. czysta wartość spadku). Do tak wyliczonej czystej wartości spadku następnie należy doliczyć wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.
Ile wynosi zachowek przykłady
Odnosząc się do wcześniej zarysowanego przykładu, jeżeli w skład spadku wchodziłaby zabudowana nieruchomość o wartości 1.000.000 zł oraz długi w wysokości 200.000 zł a ojciec w testamencie powołałby do spadku tylko jedno z dwojga swoich pełnoletnich dzieci, to zachowek po ojcu dla pominiętego dziecka wyniósłby 200.000 zł. Czysta wartość spadku wyniosłaby bowiem 800.000 zł. W przypadku dziedziczenia ustawowego spadek przypadłby zaś obojgu dzieciom w częściach równych. W takiej sytuacji wartość udziału spadkowego przypadającego na syna spadkodawcy wynosiłaby zatem 400.000 zł. Jednak w związku z pominięciem go w testamencie ma on jedynie roszczenie wobec swojej siostry o zapłatę zachowku po ojcu w kwocie 200.000 zł, jako połowę wartości tego co otrzymałby w dziedziczeniu ustawowym.
Kiedy nie należy się zachowek
Odsunięcie spadkobiercy od dziedziczenia ustawowego nie zawsze jednak automatycznie oznaczać będzie przyznanie prawa do zachowku. Od każdej ogólnej zasady przewidziane są bowiem wyjątki. Dlatego warto odnotować też kilka sytuacji, kiedy nie należy się zachowek.
Przede wszystkim uprawnionym do zachowku nie jest osoba, która:
- została przez spadkodawcę skutecznie wydziedziczona w testamencie
- została uznana za niegodną dziedziczenia spadku
- zrzekła się dziedziczenia
- zrzekła się prawa do zachowku
- odrzuciła spadek
- została obdarowana przez spadkodawcę, a wartość darowizny jest równa lub wyższa od kwoty żądanego zachowku
- małżonek pozostający ze spadkodawcą w separacji
- małżonek spadkodawcy, jeżeli spadkodawca za życia wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy tego małżonka, a żądanie to było uzasadnione
Zachowek przedawnienie
Rozważając ubieganie się o zachowek wiele osób zastanawia się, ile wynosi w sprawie o zachowek przedawnienie. Jest to o tyle istotne, że po upływie terminu przedawnienia narażamy się na podniesienie przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia i co za tym idzie przegranie sprawy. W przypadku roszczenia o zachowek przedawnienie wynosi 5 lat. Zgodnie jednak z przepisami kodeksu cywilnego, termin ten należy liczyć dopiero od końca roku w którym miało miejsce ogłoszenie testamentu lub z upływem 5 lat od końca roku, w którym nastąpiło otwarcie spadku, jeżeli roszczenie kierowane jest przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny.
Pozew o zachowek
Samo posiadanie roszczenia o zachowek nie oznacza jeszcze, że pieniądze zaraz trafią na Twoje konto. Aby tak się stało musisz wpierw skierować do spadkobierców wezwanie o zachowek, a jeśli to nie poskutkuje Ty albo reprezentujący Cię adwokat, będzie musiał złożyć w sądzie pozew o zachowek. Przygotowując te pisma należy pamiętać o wszystkich aspektach roszczenia o zachowek, jakie zostały omówione w ramach tego wpisu. Przede wszystkim zaś pozew o zachowek musi dokładnie wskazywać, ile wynosi zachowek w Twojej sprawie. Jak obliczyć zachowek przeczytasz powyżej. Pozew o zachowek musi dokładnie wskazywać kwotę jakiej się domagasz zarówno, jeśli chodzi o zachowek po rodzicach, zachowek po dziadkach czy też inne roszczenie o zachowek. Dlatego przygotowując pozew należy pamiętać jak obliczyć zachowek i prawidłowo uwzględnić w nim wszystkie darowizny.
Ponadto, przed złożeniem pozwu, upewnij się czy nie nastąpiło w Twojej sprawie o zachowek przedawnienie. Pamiętaj, że w sprawie o zachowek przedawnienie wynosi 5 lat liczone na koniec roku.
Poszukujesz adwokata do sprawy o zachowek? Chcesz uzyskać zachowek po rodzicach? Zastanawiasz się jak obliczyć zachowek i ile wynosi przedawnienie?
Zapraszamy do kontaktu. Chętnie odpowiemy na wszystkie pytania.